Selen (Se) to pierwiastek śladowy, który odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu. Jego wpływ na komórki obejmuje zarówno ochronę przed stresem oksydacyjnym, regulację procesów zapalnych, jak i potencjalne działanie przeciwnowotworowe. W ostatnich dekadach naukowcy intensywnie badają, w jaki sposób selen może wspomagać organizm w walce z nowotworami. Choć wyniki badań nie są jednoznaczne, istnieją dowody wskazujące na to, że odpowiedni poziom selenu w organizmie może być istotnym czynnikiem ochronnym.
Selen jako strażnik zdrowia komórek
Selen pełni funkcję kofaktora dla wielu enzymów i białek, które chronią komórki przed uszkodzeniem i wspierają ich prawidłowe funkcjonowanie. Do najważniejszych należą:
• Peroksydaza glutationowa (GPx) – enzym antyoksydacyjny, który neutralizuje wolne rodniki i chroni błony komórkowe przed uszkodzeniem.
• Tioredoksyna reduktaza (TrxR) – uczestniczy w regeneracji białek oraz regulacji czerwonych i białych krwinek, wspomagając odporność.
• Selenoproteina P (SEPP1) – transportuje selen w organizmie i działa jako antyoksydant.
Dzięki tym mechanizmom selen przyczynia się do ochrony komórek przed mutacjami, które mogą prowadzić do nowotworzenia.
Selen a stres oksydacyjny – pierwsza linia obrony przed nowotworami
Wolne rodniki, czyli reaktywne formy tlenu (ROS), to cząsteczki powstające m.in. w wyniku przemian metabolicznych, promieniowania UV czy zanieczyszczeń środowiska. Ich nadmiar prowadzi do stresu oksydacyjnego, który może uszkadzać DNA, białka i lipidy komórkowe, przyczyniając się do powstawania nowotworów.
Selen działa jako silny antyoksydant, pomagając neutralizować wolne rodniki i chroniąc komórki przed ich szkodliwym wpływem. Dzięki temu wspiera mechanizmy naprawy DNA i zapobiega mutacjom mogącym prowadzić do rozwoju nowotworów.
Selen i nowotwory – co mówią badania?
Wieloletnie badania nad wpływem selenu na ryzyko nowotworów dostarczyły mieszanych wyników, które zależą od wielu czynników, takich jak poziom selenu w organizmie, forma chemiczna selenu oraz uwarunkowania genetyczne.
Badania wskazujące na korzystny wpływ selenu
1. Nutritional Prevention of Cancer Trial (NPC) – jedno z najsłynniejszych badań, w którym uczestnicy przyjmujący 200 µg selenu dziennie mieli o 50% niższe ryzyko raka prostaty, a także mniejsze ryzyko raka jelita grubego i płuc.
2. Badania obserwacyjne sugerują, że wyższy poziom selenu w organizmie może być związany z niższym ryzykiem raka piersi, pęcherza moczowego i wątroby.
Badania podważające skuteczność selenu
1. SELECT (Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial) – największe badanie interwencyjne dotyczące selenu nie wykazało zmniejszenia ryzyka raka prostaty w grupie suplementowanej selenem. U niektórych mężczyzn z wystarczającym poziomem selenu wręcz zwiększyło ryzyko choroby.
2. Badania nad suplementacją wskazują, że nadmiar selenu może prowadzić do efektów prooksydacyjnych, zwiększając ryzyko uszkodzeń DNA.
Jak selen działa na komórki nowotworowe?
Mechanizmy przeciwnowotworowego działania selenu obejmują:
• Indukcję apoptozy – selen może wywoływać programowaną śmierć komórek nowotworowych, nie uszkadzając zdrowych tkanek.
• Hamowanie proliferacji – blokowanie podziałów komórkowych i spowolnienie wzrostu nowotworu.
• Zmniejszenie angiogenezy – ograniczenie dopływu krwi do nowotworu, co utrudnia jego wzrost i rozprzestrzenianie.
• Wpływ na ekspresję genów – selen reguluje aktywność genów odpowiedzialnych za naprawę DNA i mechanizmy odpornościowe.
Czy suplementacja selenem jest bezpieczna?
Selen jest pierwiastkiem niezbędnym, ale jego nadmiar może być toksyczny. Objawy zatrucia selenem (tzw. selenoza) obejmują:
• zmęczenie,
• wypadanie włosów,
• problemy skórne,
• zaburzenia neurologiczne.
Zalecane dawki selenu
• Dorośli: 55 µg/dzień
• Kobiety w ciąży: 60 µg/dzień
• Górna bezpieczna granica: 400 µg/dzień
Najlepsze źródła selenu
Aby dostarczyć organizmowi selenu w naturalny sposób, warto sięgać po produkty bogate w ten pierwiastek:
• Orzechy brazylijskie (1–2 dziennie pokrywają zapotrzebowanie),
• Ryby i owoce morza (tuńczyk, dorsz, krewetki),
• Jaja,
• Mięso i podroby (wołowina, wątróbka),
• Produkty pełnoziarniste.
Dieta bogata w te produkty zapewnia optymalny poziom selenu i zmniejsza potrzebę suplementacji.
Reasumując
Selen jest niezbędnym mikroelementem, który pełni kluczowe funkcje w ochronie komórek i może wspierać organizm w walce z nowotworami. Chociaż nie wszystkie badania potwierdzają jednoznacznie jego przeciwnowotworowe działanie, istnieją dowody sugerujące, że osoby z niedoborem selenu mogą odnosić korzyści z jego uzupełniania.
Zamiast sięgać po suplementy, najlepiej dostarczać selen z naturalnych źródeł. Suplementację warto rozważyć indywidualnie, zwłaszcza u osób z niskim poziomem selenu.
Czy selen rzeczywiście chroni przed rakiem? Odpowiedź na to pytanie nie jest jeszcze jednoznaczna. Jednak jedno jest pewne – zdrowa, zrównoważona dieta bogata w selen i inne antyoksydanty to jeden z najważniejszych filarów profilaktyki nowotworowej.
